Thiền viện trúc lâm tây thiên nằm thấp thoáng trong mây, ẩn trên lưng núi cao, giữa rừng thông xanh tạo nên không gian thoáng sạch, thanh tịnh vô ngần.
Thuộc dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử, thiền viện trúc lâm tây thiên (xã Đại Đình, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc) nằm cách Hà Nội khoảng 85 km về phía tây bắc. Cùng với Thiền viện Trúc Lâm Đà Lạt và Thiền viện Trúc Lâm Yên Tử, Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên là một trong 3 thiền viện lớn nhất của Việt Nam.
Thiền viện Tây Thiên nhìn từ phía ngoài cổng Tam quan. Tam Quan còn gọi là Tam giải thoát môn bao gồm Không, Vô tướng, Vô tá
Thiền viện trúc lâm tây thiên xây dựng ngay bên cạnh Khu di tích danh thắng Tây Thiên cổ tự (Chùa Tây Thiên, Đền Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu, Đền Cô, Đền Cậu, Đền Thõng, Thác Bạc).
Thiền viện trúc lâm tây thiên là nơi đào tạo về Phật giáo một cách có hệ thống, tạo điều kiện để Phật giáo Việt Nam phát triển cả về bề rộng cũng như chiều sâu và đẩy mạnh giao lưu với các dòng phật giáo của các nước khác.
Lịch sử
Đây là một trong những nơi phát tích sớm nhất của Phật giáo Việt Nam. Khoảng thế kỷ thứ 3, có một vị hòa thượng tên là Khương Tăng Hội dừng chân ở đây, dựng chùa truyền giáo, vì thế nơi đây là cái nôi của Phật giáo Việt Nam. Thiền học Việt Nam được khởi đầu với hòa thượng Khương Tăng Hội, ông cũng đem Thiền học sang truyền bá ở Trung Quốc thời Tôn Quyền (năm 247). Cha của Khương Tăng Hội là người nước Khương Cư (Sogdiane) cư trú tại Giao Chỉ để buôn bán, mẹ là người Giao Chỉ, ông chắc chắn là sinh trên đất Giao Chỉ, cha và mẹ ông mất năm ông lên mười tuổi, ông mất năm 280 bên nước Tấn.
Vua Hùng thứ 6 tên là Hùng Chiêu Vương lên chùa Thiên Ân trên đỉnh núi Tam Đảo để cầu tự, khi trở về đã gặp bà Lăng Thị Tiêu và rước về làm vợ; bà là người xinh đẹp, giỏi giang, có tài thao lược, giúp vua Hùng đánh giặc giữ nước Văn Lang.
Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên xây dựng trên nền của một thiền tự cổ (Thiên Ân Thiền Tự) có từ thế kỷ 3.
Quá trình xây dựng
Thiền viện trúc lâm tây thiên được khởi công từ ngày 4/4/2004 (15/2 âm lịch) với tổng số vốn 30 tỷ đồng. Khi làm lễ khởi công, trên nền ngôi chùa cổ các nhà sư đã tìm được vô số các viên gạch và mảnh ngói vỡ có hoa văn mang dấu ấn của thời Trần. Sau hơn 15 tháng xây dựng công trình mang tầm cỡ quốc gia này đã chính thức hoàn thiện và được khánh thành ngày 25/11/2005. Công trình to lớn này đã được xây dựng với thời gian nhanh và giá thành thấp kỷ lục, riêng tòa Đại Hùng Bửu điện chỉ thi công trong vòng 9 tháng. Sở dĩ tốc độ xây dựng nhanh như vậy vì có sự tham gia đóng góp của hàng ngàn người, trong đó có các nghệ nhân và làng nghề hầu khắp trong cả nước: thợ mộc Hà Tây, Bắc Ninh; thợ đá Non Nước, Ninh Bình; thợ xây Nam Định, Hà Nội.
Kiến trúc
Chính điện (Đại hùng bửu điện) nằm chính giữa Thiền Viện có chiều cao 17m, diện tích 675m2, có 4 trụ đỡ, đường kính mỗi trụ gần 1m nên có thể dành cho 600 phật tử, du khách ngồi thiền hoặc ngồi nghe giảng phật pháp. Trong chính điện thờ tượng Phật Tổ cùng với hai câu đối: Phước đức sâu dày do gieo nhân đạt quả, Tuệ giác tròn đầy bởi bát nhã gội nhuần và Phật giáo chỉ đường lìa mê về bến giác, Thiền tông không lối trực ngộ đến chân như.
Bên trái tòa chính điện là Lầu Chuông, bên phải là Lầu Trống. Trống được làm từ gỗ mít rừng Gia Lai, có đường kính lên đến 1,5m, dài 2m; Chuông có trọng lượng 2 tấn.
Phía sau chính điện là Nhà Tổ thờ tượng Trúc Lâm tam tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang). Các bức tượng Phật ở chính điện và Nhà Tổ đều được làm từ đá sa thạch (loại đá người Chăm và người Ai Cập thường dùng để tạc tượng) có độ bền lâu dài. Trong Nhà Tổ có hai câu đối: Tổ tổ truyền đăng phát huy tâm ấn Phật, Tăng tăng tục diện lưu biến chính tông thiền và Tây Thiên khởi nguồn Phật kiếp kiếp truyền đăng tục diện mãi truyền hằng, Yên Tử mở lối thiền đời đời đức hóa lưu phương luôn chuyển khắp.
Trong khu Thiền viện còn có: Nhà ăn phục vụ cơm chay cho các phật tử và du khách, Nhà sách bán kinh phật và đồ lưu niệm, Thư Viện, Khu nội viện gồm tăng đường, thiền đường và trai đường. Thiền viện dành khoảng 40 phòng để khách tăng và khách ni ở xa đến có thể nghỉ lại chùa tham quan và nghiên cứu phật pháp trong khoảng thời gian từ 1 – 2 tuần. Việc ăn ở, thiền viện không thu bất cứ khoản phí nào.
Các ngôi thiền viện, cụ thể là thiền viện trúc lâm tây thiên, mang lối kiến trúc đặc trưng của thiền phái Trúc Lâm. Đây là một lối kiến trúc mới trong tổng thể kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Các hạng mục chính nằm trong vùng kiến trúc trung tâm bao gồm: Cổng Tam quan, Chánh điện, Tổ đường, Trai đường, lầu chuông, lầu trống, Trù phòng (nhà bếp).
Thiền viện trúc lâm tây thiên được xây dựng mới trên chính nền tảng của Thiên Ân thiền tự cổ, có lối kiến trúc mang dấu ấn của một ngôi chùa Việt. Bạn phải leo qua hàng trăm bậc đá mới đến được cổng tam quan, sau đó mới vào được chùa.
Chánh điện (hay còn gọi với cái tên Đại hùng bảo điện) là nơi thờ đức Phật – người khai sáng Phật pháp. Đây được coi là nơi linh thiêng nhất tại Thiền viện. Chánh điện có chiều cao 17 m, diện tích 675 m2 có thể dành cho 500 Phật tử, du khách ngồi thiền hoặc nghe giảng pháp. Các pho tượng được thờ trong Chánh điện của thiền viện tu theo thiền phái Trúc Lâm ngày nay là bộ Hoa Nghiêm Tam Thánh. Hình tượng Đức Phật niêm hoa vi tiếu, bên phải và bên trái Đức Phật là tượng 2 vị Bồ tát, đó là Bồ tát Văn Thù tượng trưng cho trí tuệ căn bản, phá bỏ phiền não, nghiệp chướng và Bồ tát Phổ Hiền tượng trưng cho hạnh nguyện rộng lớn. Trên 2 trụ của chánh điện cũng có treo 2 đôi câu đối là “Phước đức sâu dày do gieo nhân đạt quả”, “Tuệ giác tròn đầy bởi bát nhã gội nhuần” và “Phật giáo chỉ đường lìa mê về bến giác”, “Thiền tông không lối trực ngộ đến chân như”.
Tổ đường (nhà tổ) được thiết kế nằm ngay phía sau Chánh điện. Tổ đường và Chánh điện được kết nối bởi hành lang 2 bên tái hiện đặc thù xây dựng công trình Phật giáo thời Lý – Trần từng rực rỡ về mọi phương diện trong sử Việt Nam. Đây là nơi thờ tượng tổ sư Khương Tăng Hội và Trúc Lâm tam Tổ (ở giữa là sơ tổ Trúc Lâm – Trần Nhân Tông, bên trái là Nhị tổ Pháp Loa và bên phải là Tam tổ Huyền Quang). Trong Nhà Tổ có hai câu đối: “Tổ tổ truyền đăng phát huy tâm ấn Phật”, “Tăng tăng tục diện lưu biến chính tông thiền”. Các bức tượng Phật ở Chánh điện và Tổ đường đều được làm từ đá sa thạch có độ bền lâu dài.
Bên trái tòa chính điện là Lầu Chuông, bên phải là Lầu Trống. Trống được làm từ gỗ mít rừng Gia Lai, có đường kính lên đến 1,5m, dài 2m; chuông có trọng lượng 2 tấn.
Khu nhà ăn tại thiền viện gọi là Trai đường. Tại đây, việc thọ thực cũng được coi là một pháp tu. Trước giờ ăn sẽ có người gõ bảng báo hiệu cho toàn thiền viện. Chư tăng khất thực từ liêu phòng xuống trai đường. Sau khi lấy thức ăn, đại chúng sẽ tụng kinh, hồi hướng cho đàn-na-tín-thí và rồi cùng ăn trong yên lặng tỉnh thức. Trù Phòng (nhà bếp) thường được đặt ngay cạnh phía sau của Trai đường. Việc nấu nướng trong bếp do chư tăng thay phiên nhau đảm trách.
Bên cạnh những hạng mục chính thì tại thiền viện cũng có những hạng mục phụ phục vụ sinh hoạt như: Nhà khách – nơi đón tiếp khách và người có ý định tạm trú; Giảng đường (A và B) là nơi thuyết pháp của tăng ni, là nơi học tập và tham vấn Phật pháp của Phật tử; Nhà phát hành là nơi bán kinh sách, vật phẩm lưu niệm cho du khách thập phương ghé thăm thiền viện.
Tăng đường hay còn gọi là liêu, là phòng ở của tăng chúng, cư sĩ nam.
Thiền thất là những nhà nhỏ được dựng lên riêng biệt, để giữ không gian thanh tịnh tu tập. Kiến trúc cửa Thiền thất không có gì đặc biệt, thường rất đơn giản, diện tích khoảng 16 m2, là nhà lá hoặc nhà mái tôn.
Về cơ bản Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên nói riêng và các thiền viện thuộc thiền phái Trúc Lâm nói chung có sự tương đồng về kiến trúc, bố cục sắp xếp sinh hoạt và tu học.
Nói về kiến trúc chùa, thiền viện không thể không kể đến các hoạ tiết trang trí. Trên nóc các lầu hay các cạnh của mái ta dễ dàng nhận thấy những hoa văn là hoa sen – biểu trưng cho sự giác ngộ giải thoát, vân mây – tượng trưng cho sự vô thường hay bánh xe Pháp, tất cả tạo nên những đường nét nhẹ nhàng, thanh thoát. Các chi tiết trang trí, tạc tượng, câu đối, phù điêu, sân vườn, cây cảnh đều mang dấu ấn của nền mỹ thuật Việt Nam đương đại.
Một điểm đặc biệt tại thiền viện đó là những tiểu cảnh như đồi đất, tảng đá, hồ nước được bố trí một cách rất tự nhiên và gần gũi. Nhiều chòi nhà lá hay bàn đá cũng được sắp xếp khéo léo làm chỗ nghỉ chân cho du khách và Phật tử đến chiêm bái. Những khách du lịch lên đây sẽ được hít thở không khí trong lành, được gần gũi với tự nhiên.
Thiền sư Thích Thanh Từ, Viện trưởng các Thiền viện Trúc Lâm, người có ảnh hưởng lớn nhất đến việc xây dựng các Thiền viện Trúc Lâm ở Việt Nam trong đó có Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên đã nói: “Ngày nay, Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên được hình thành trên phế tích của nền chùa cổ có tên là Thiên Ân Thiền Tự. Đây cũng là nhân duyên của Thiền phái Trúc Lâm với chốn Tổ ở Tây Thiên. Ngoài chức năng trùng hưng lại một trung tâm Phật giáo Việt Nam thời Hùng Vương, góp phần tôn tạo cảnh quan cho khu di tích danh thắng Tây Thiên”.
Kiến trúc thiền viện là một kiến trúc tương đối khác biệt so với kiến trúc Phật giáo cổ của Việt Nam. Nét khác biệt ấy lại là sự hợp lý trong việc sắp đặt bố cục kiến trúc và quan niệm thờ cúng. Qua đây ta cũng nhận ra rằng thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên nói riêng, các thiền viện Trúc lâm nói chung không chỉ là nơi tôn thờ tượng, nơi chư tăng ni tu tập hoằng dương Phật pháp, nơi lễ bái của Phật tử. Giờ đây, thiền viện đã trở thành thắng cảnh nhân tạo thu hút nhiều hơn người đến chiêm bái, góp phần làm thay đổi diện mạo kiến trúc Phật giáo Việt Nam đương đại, tạo nên nét nhấn trong mô hình kiến trúc tôn giáo hiện đại.
Hoạt động
Thiền viện trúc lâm tây thiên là một trung tâm tu học lớn, hàng năm thu hút rất nhiều thanh thiếu niên đến tu tập trong các khoá tu. Hiện nay nhiều gia đình ở Hà Nội gửi con lên đây để các nhà sư dạy đạo làm người, nhất là trong dịp hè. Năm 2009, đây cũng là nơi tổ chức họp Trại Thanh thiếu niên Phật tử Thủ đô.
Lễ hội
Ngày hội chính: 14/2 âm lịch hàng năm. Trong dịp tháng Giêng, mỗi ngày có hàng ngàn khách hành hương tới vãn cảnh.
Đường đi
Từ Hà Nội đi theo hướng Tây Bắc (quốc lộ 2B) lên chân dãy núi Tam Đảo, xã Hợp Châu, huyện Tam Đảo khoảng 74;km. Từ đây rẽ trái để đi Tây Thiên, nếu đi thẳng là lên Khu nghỉ mát Tam Đảo. Đứng dưới chân núi nhìn lên, Thiền viện thấp thoáng trong mây. Đường lên khúc khuỷu, quanh co, vượt qua cửu đỉnh (9 dốc), bốn bề mây bay, thông reo, gió thổi, thoáng rộng và thanh sạch. Ô tô có thể lên đến chân Cổng Tam Quan của Thiền Viện.
Đến với thiền viện trúc lâm tây thiên du khách đều bị hút hồn bởi cảnh quan thiên nhiên hoang sơ kỳ thú. Núi cao vút tận trời được phủ lên một lớp rừng già xanh thẫm với nhiều cây cổ thụ, những con suối khi tỏa ra khi thu lại, chảy quanh co, lúc ào ào trên vách đá, lúc lững lờ trôi dưới chân núi, nước suối trong suốt nhìn thấu những tảng đá nhỏ li ti… Thiền viện Trúc Lâm mọc lên nguy nga giữa ngàn cây như mở rộng con đường thiền đưa con người tìm về với thế giới tâm linh.
Được xây dựng trên nền ngôi chùa Thiên Ân cổ, với diện tích rộng khoảng 4,5ha, và rừng ngoại vi rộng 50 ha, nằm trên độ cao khoảng 300m so với mực nước biển. Từ chánh điện, nhà tổ, nhà khách, nhà trưng bày, cổng tam quan, lầu chuông, lầu trống… đến khu nội viện gồm: tăng đường, thiền đường, trai đường và các thất chuyên tu được xây dựng rất kỳ công và độc đáo mang đậm dấu ấn của kiến trúc Á Đông. Thư viện hình bát giác nằm trên đồi và một tượng phật cao 35m. Tất cả các tranh tượng, phù điêu trên vách tháp chuông, tháp trống trong và ngoài chánh điện đều ẩn chứa những tích xưa thiền sử thu hút du khách ra về rồi còn muốn trở lại.
Đến Thiền Viện,du khách sẽ được thả hồn trong không gian trong lành mát mẻ với những đồi thông cao vút, những vườn hoa đang nở rộ. Đường lên núi được xây bằng bê tông nên du khách nếu đi bằng xe máy hay ôtô đều có thể đi lên đến tận cổng. Nếu muốn ngắm Thiền Viện từ dưới lên, có thể đi bộ như leo núi du khách sẽ thấy Thiền Viện đồ sộ đến mức nào.
Thiền viện trúc lâm tây thiên chỉ cách khu nghỉ mát và sân golf Tam Đảo khoảng chừng 16-17km nên du khách có thể kết hợp hai chuyến du lịch này làm một vừa thăm quan vừa nghỉ mát, dã ngoại để có những giây phút thư giãn tuyệt vời.
