Chùa Yên Tử từng là một trong những “cái nôi” của Phật giáo Việt Nam. Chùa Yên Tử gắn liền với quá trình tu hành của đức vua Trần Nhân Tông cùng sự ra đời của Thiền Trúc Lâm Yên Tử. Trong dòng chảy lịch sử, chùa hoa yên yên tử đóng góp vai trò không nhỏ cho thời kì hưng thịnh rực rỡ của Phật giáo Việt Nam.
Lễ hội Yên Tử được tổ chức hàng năm bắt đầu từ ngày 10 tháng giêng và kéo dài hết tháng 3 (âm lịch).
Về Yên Tử, ta về với một vùng văn hóa, lưu giữ những giá trị cao quý về lịch sử, văn hóa, văn minh qua các thời đại.
Đây là nơi ra đời Thiền phái Trúc Lâm do Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, trên cơ sở tiếp thu và kế thừa những tinh hoa của Phật giáo Ấn Độ và Phật giáo Trung Hoa; một dòng Thiền nhập thế, mang đậm bản sắc dân tộc. Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử chỉ ra rằng: Phật ở ngay trong Tâm mình, không phải ở đâu trên cõi trời xa xôi, không hẹn kiếp khác. Đức Phật chỉ là Người Thầy Dẫn Đường, không phải thánh thần ban phước, giáng họa. Nếu để cho Tâm mình an định, sáng suốt, buông mọi vọng niệm, tham-sân-si… để sống với bản tâm an nhiên thanh tịnh thì trí sáng, tuệ giác phát sinh, vô minh phủi sạch, khổ đau chấm dứt, sẽ giác ngộ thành Phật. Phật chính là mình, không phải cầu tìm ở bên ngoài. Với quan điểm ấy, Thiền phái Trúc Lâm thực sự lấy con người làm gốc, tôn trọng và đề cao giá trị của con người. Thực hành Thập Thiện theo chủ trương của Thiền phái Trúc Lâm đã trở thành chuẩn mực đạo đức. Thiền phái Trúc Lâm đã trở thành nền tảng tư tưởng và đạo đức của một giai đoạn hoàng kim thời Trần ở Việt Nam.
Vãn cảnh chùa hoa yên yên tử
Lược sử chùa Hoa Yên
“Ở độ cao 534 m so với mực nước biển, từ xưa, chùa Hoa Yên giữ vị thế là chùa trung tâm của cả hệ thống chùa Yên Tử. Tên cũ của chùa là Vân Yên, dân gian thường gọi là Chùa Cả, Chùa Chính, Chùa Yên Tử. Chùa từng có gác chuông, lầu trống, nhà tăng, viện Phù Đồ… Đến thời Hồng Đức, vua Lê Thánh Tông (1442-1497) lên vãng cảnh chùa, thấy cảnh trí tốt tươi, trăm hoa đua nở, bèn đổi tên chùa thành Hoa Yên.
Chùa là nơi tu hành, thành đạo, truyền thừa của các thế hệ Tổ Thiền Trúc Lâm Yên Tử: Thời Lý có Thiền sư Hiện Quang khai sơn chùa Vân Yên từ trước năm 1220. Thời Trần có Quốc sư Đạo Viên, Quốc sư Đại Đăng, Thiền sư Tiêu Diêu, Thiền sư Huệ Tuệ. Tại chùa Hoa Yên, Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông cùng Pháp Loa, Huyền Quang kế thừa và phát triển dòng Thiền Yên Tử lập nên Thiền Phái Trúc Lâm với tinh thần nhập thế và hộ quốc an dân.
Thời Lê có Thiền sư Chân Trú, Tuệ Chân, đặc biệt là Thiền sư Chân Nguyên – người có công chấn hưng Thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử…
Hơn 700 năm, chùa Hoa Yên qua nhiều lần trùng tu. Ngôi chùa ngày nay được phục dựng vào năm 2002, phía dưới nền chùa còn lưu giữ móng nền chùa thời Trần được khảo cổ và phát lộ trước khi phục dựng chùa này.”
Người ta thường lên Yên Tử nhiều vào mùa xuân hay mùa hạ vì thời tiết thuận lợi. Càng lên cao không khí càng loãng, du khách càng cảm nhận rõ rệt khí hậu đặc biệt của núi rừng Yên Tử. Muốn lên chùa Hoa Yên, bạn có hai cách là đi bộ hoặc đi cáp treo. Đi cáp treo bạn chỉ mất hơn 10 phút và 70.000 đồng vượt quãng đường hơn 1.200m là có thể lên đến chùa. Đây là chặng cáp treo thứ nhất đưa du khách đi theo tuyến chùa Giải Oan – chùa Hoa Yên. Đi cáp treo, bạn sẽ có được cái thú ngắm nhìn Yên Tử bao quát từ trên cao. Còn nếu đi bộ men theo đường đá bậc thang, bạn sẽ khá mệt bởi phải mất hơn một giờ đồng hồ. Tuy nhiên, đi bộ lại có cái thú riêng của nó. Ngày xưa vua Trần Anh Tông mỗi khi lên vấn an vua cha Trần Nhân Tông cũng đều xuống voi đi bộ lên. Đi bộ, mất thời gian một chút nhưng bạn lại có được cái cảm giác thích thú của người chinh phục độ cao, cũng để cảm nhận được sự khó nhọc của cha ông ngày xưa khi chinh phục ngọn núi này. Và khi đi bộ du khách có thể thỏa sức ngắm cảnh núi rừng hùng vĩ ở trước mặt, sau lưng và dưới chân mình.
Chùa hoa yên yên tử tọa lạc ở độ cao 535m so với mực nước biển. Đây là ngôi chùa to nhất nên còn được gọi là chùa Cả. Chùa vốn được khởi dựng từ thời nhà Lý, lấy tên là Phù Vân. Trên 700 năm trước, chùa chỉ là một thảo am rất nhỏ, là nơi để Phật hoàng Trần Nhân Tông giảng đạo, lấy tên là Vân Yên. Cả ba vị sư tổ của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử đều đã trụ trì tại chùa này. Đến đời nhà Lê, khi Lê Thánh Tông đi qua chùa thấy hoa lá xanh tươi, sương khói la đà mới đổi thành Hoa Yên. Vẻ đẹp mà Lê Thánh Tông phát hiện ra cũng đã đi vào thơ Huyền Quang: “Hơi đêm phả lạnh bức rèm lan/ Xào xạc cây sân thu đã sang/ Quên đến trúc đường hương lựu tắt/ Cành thông ngời khắp dưới trăng đan”. Nếu bạn lên Hoa Yên vào lúc bình minh sẽ cảm nhận được vẻ đẹp tinh khôi của núi rừng, cây cỏ. Chẳng thế mà Nguyễn Trãi đã viết: “Trên non Yên Tử chòm cao/ Trời mới canh năm đã sáng tinh/ Vũ trụ mắt đưa ngoài biển cả/ Nói cười người ở giữa mây xanh/ Muôn hàng giáo ngọc tre gài cửa/ Bao dải tua chân đá rủ mành/ Dấu cũ Nhân Tông vẫn còn đấy/ Mặt rồng thấy giữa ánh quang minh” (Đề chùa Hoa Yên núi Yên Tử).
Cái đầu tiên làm chúng tôi thích thú ngắm nhìn là ba cây đại cổ thụ đã hơn 700 tuổi. Người miền Nam gọi cây đại là cây hoa sứ. Tôi vẫn thích cái tên cây đại hơn bởi dáng vẻ oai phong của nó. Gốc cây sù sì như thể đã vượt qua biết bao bão táp sương gió của đất trời. Cây đứng vững chãi chẳng khác gì người anh hùng kiên cường giữa trận mạc. Vào đúng mùa, hoa đại nở trắng xóa rất đẹp tô điểm cho không gian thanh tịnh chốn thiền môn. Nơi đây cũng là nơi đã xảy ra câu chuyện oan tình giữa Huyền Quang và cung phi Điểm Bích. Chuyện kể rằng, Huyền Quang (1254-1334) vốn là một thanh niên tài hoa, thông tuệ, nhưng lại sớm rời xa vinh hoa phú quý để trở thành trụ trì chùa Hoa Yên. Trẻ tuổi, tài hoa nhưng lại sớm tu hành, nên ông cũng tạo ra những nghi ngờ trong người đời và cả cho vua Trần Anh Tông. Nhà vua bèn cử cung nữ Điểm Bích xinh đẹp đến chùa dụ dỗ ông. Vua dặn dò thêm là phải lấy bằng được Kim tử mà vua đã ban cho nhà sư để làm vật chứng chứng minh sự sa ngã của Huyền Quang. Không dụ dỗ được nhà sư, Điểm Bích nảy ra kế nói dối là cha làm quan thu thuế bị cướp sạch bạc tiền. Nếu không hoàn trả, cả nhà sẽ bị tội nặng. Giàu lòng từ bi, ông lấy Kim tử do vua ban tặng, trao cho nàng. Lập tức, Điểm Bích trốn về cung tâu dối với vua. Sau đó, vua cho mở đại lễ, thỉnh Huyền Quang đến làm chủ lễ. Đoán biết vua đang nghi ngờ sự trong sạch của mình, ông lên đàn ngửa mặt rồi niệm chú. Bỗng dưng gió thổi mạnh, mây kéo đến đầy trời, lễ vật bị gió cuốn sạch. Thấy pháp hạnh Huyền Quang mạnh quá, ai nấy đều sợ hãi. Nhà vua lạy tạ lỗi với sư và bắt phạt Điểm Bích. Câu chuyện nhuốm màu sắc huyền thoại – tôn giáo nhưng cũng tạo ra một vẻ đẹp lung linh cho chùa Hoa Yên.
Ngôi chùa hiện nay được xây vào đời nhà Nguyễn với kiến trúc 5 gian hình chữ Đinh. Người ta cho rằng theo thế núi, chùa hoa yên yên tử tọa lạc ở nơi đầu rồng, đôi mắt rồng là chỗ dựng tháp tổ; hai dãy núi hai bên như những cánh tay rồng ôm lấy con đường hành hương của du khách. Trong khuôn viên chùa, còn có nhiều di vật quý giá ghi dấu một thời đại hoàng kim đã qua như tượng Phật, bia đá, những viên gạch cổ, ngói mũi hài, bát hương đá… Tất cả đều mang dấu ấn thời Lê Trung Hưng thế kỷ 17. Năm 2002, chùa Hoa Yên được tôn tạo lại theo kiến trúc bên trong chữ Công bên ngoài chữ Quốc. Chùa bao gồm nhà thờ tổ, hành lang tả hữu hai bên, trống, chuông chùa đều được mô phỏng kiến trúc đời Trần. Trước tòa Tam bảo đặt một lầu hương bằng đồng cổ rất cổ kính. Phía sau chùa Hoa Yên là chùa Phổ Đà Quan Âm Bồ Tát, tuy nhiên nay chỉ còn là phế tích. Gần chùa Hoa Yên có vườn tháp Huệ Quang với 97 ngọn tháp bằng gạch hoặc đắp đất kề nhau tạo thành một quần thể. Nằm chính giữa trong lăng Quy Đức là tháp Huệ Quang, nơi an nghỉ của Điều Ngự giác hoàng Trúc lâm đệ nhất Tổ Trần Nhân Tông. Trong lăng an trí tượng Trần Nhân Tông trong tư thế tọa thiền, mình khoác áo cà sa vắt chéo, dáng vẻ an nhiên tự tại của một thiền sư đạt đạo. Quần thể tháp Huệ Quang không gợi ra ám ảnh về cái chết, về sự tịch lặng đáng sợ của thế giới bên kia mà luôn ấm áp tình đời.
Chùa hoa yên yên tử thể hiện sự hài hòa giữa công trình kiến trúc với thiên nhiên, sự hòa hợp giữa đạo và đời. Chùa Hoa Yên là một bộ phận không thể thiếu của quần thể kiến trúc văn hóa tâm linh Yên Tử mà mỗi du khách đều muốn viếng thăm khi hành hương về đất Phật.
Chùa hoa yên yên tử hiện nay thờ ai?
“Ngôi chùa kiến trúc hình chữ công (工) gồm Tiền đường có ba gian hai trái, Trung đường (Thiêu hương), Hậu cung (Thượng điện) có ba gian. Chùa thờ tượng Phật theo cách thức thờ tự chùa miền Bắc Việt Nam.
Sau chùa là Nhà Tổ kiến trúc hình chữ nhất (一), gồm năm gian hai chái, thờ tượng Trần Nhân Tông nhập Niết bàn, tượng Tam Tổ Trúc Lâm, tượng Tam Vương, tượng Đức Thánh Trần, tượng Tam Tòa Thánh Mẫu.
Hai bên chùa là nhà tả vu và hữu vu, kiến trúc giống nhau, gồm năm gian, hai tầng tám mái, làm lầu chuông, lầu khánh.
Phía trước sân chùa có ba cây đại cổ, tuổi vài trăm năm. Hai phía hồi chùa còn hai cây sung cổ. Phía Đông sân chùa dựng bia Hậu Phật khắc ghi công đức của bà Vũ Thị Phương đã xuất tiền của cứu trợ dân nghèo vùng Nam Mẫu, Trung Lương, Nội Hoàng.
Sau chùa Hoa Yên có nhiều tháp thờ ngọc cốt của các Thiền sư tu hành tại Hoa Yên: Tháp Độ Nhân thờ Thiền sư Tuệ Xuân, người được vua Lê sắc phong là Chính giác Hòa thượng Đại đức Thiền sư Độ Nhân Bồ-tát; tháp Hương Hà thờ Thiền sư Thanh Toán; tháp Tĩnh Tuệ thờ Thiền sư Tuệ Nhật…”
Trung tâm Phật giáo trong lịch sử Việt Nam
Yên Tử trở thành trung tâm của Phật giáo từ khi vua Trần Nhân Tông từ bỏ ngai vàng khoác áo cà sa tu hành để tìm đến sự thanh tịnh sau khi truyền ngôi và thành lập một dòng Phật giáo đặc trưng của Việt Nam, đó là dòng Thiền Trúc Lâm Yên Tử và trở thành vị tổ thứ nhất với pháp danh Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông (調御覺皇陳仁宗, 1258-1308). Ông đã cho xây dựng hàng trăm công trình lớn nhỏ trên núi Yên Tử để làm nơi tu hành và truyền kinh, giảng đạo. Sau khi ông qua đời, người kế tục sự nghiệp là Pháp Loa Đồng Kiên Cương (法螺同堅剛, 1284-1330), vị tổ thứ hai của dòng Trúc Lâm. Trong 19 năm tu hành, ông đã soạn ra bộ sách Thạch thất mị ngữ (石室寐語) và cho xây dựng 800 ngôi chùa, am, tháp lớn nhỏ trong nước với hàng nghìn pho tượng có giá trị, trong đó có những chùa nổi tiếng như Chùa Quỳnh Lâm, chùa Hồ Thiên ở Đông Triều; Chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang)… Tại trung tâm truyền giáo của Pháp Loa còn có Huyền Quang Lý Đạo Tái (玄光李道載, 1254-1334), vị tổ thứ ba của phái Trúc Lâm.
Ngày 17 tháng 5 năm 2008, Yên Tử và Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh) đã cùng với chùa Bái Đính ở Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình) là những địa danh của Việt Nam được chọn là những thắng tích phật giáo cho các đại biểu tham dự đại lễ phật đản thế giới lần đầu tiên tại Việt Nam đến tham quan, chiêm bái.
Hành trình lên chùa hoa yên yên tử
Chùa Hoa Yên tọa lạc ở tầm lưng chừng dãy Yên Tử. Du khách di chuyển từ chân núi Yên Tử qua chùa Giải Oan – tháp tổ Huệ Quang là đến chùa Hoa Yên. Với những du khách đi cáp treo thì có thể chọn di chuyển trực tiếp từ chùa Giải Oan đến tháp tổ.
Sau khi chiêm bái chùa Hoa Yên, du khách tiếp tục cuộc hành trình vãn cảnh Yên Tử theo đường: chùa Một Mái – chùa Bảo Sái – chùa Vân Tiêu – tượng đá An Kì Sinh và tượng Trần Nhân Tông – chùa Đồng.
Trên đây là tổng quan đầy đủ về chùa hoa yên yên tử, hy vọng sẽ mang lại những thông tin hữu ích cho các bạn. Chúc các bạn có ngày làm việc vui vẻ nhé!
